Lupe Gómez, a provocación libertaria

A poeta de Fisteus desenvolve desde 1995 unha obra contundente e prolífica que ata desatou controversias políticas


A poeta e periodista galega Lupe Gómez.

FRAN ALONSO

https://elpais.com/

Ten cara de non ser quen de matar unha mosca. De feito, Lupe Gómez é unha das persoas máis tímidas que coñezo. A propia risa delata a súa timidez. Non obstante, esta poeta encarna o espírito da provocación. Pretendidamente ou non, encárnao. A poeta provocadora.

A provocación sae dos versos que a súa man traza con afecto. Até tal punto que a Xunta de Galicia censurou e excluíu un dos seus libros das axudas á edición por consideralo escandaloso. O libro titulábase Os teus dedos na miña braga con regra e o equipo de Fraga Iribarne non puido soportalo.

A ela sorpréndelle que a asocien coa provocación, porque a súa intención nunca foi a de provocar. Desde logo, a súa timidez dálle unha boa coartada ante calquera tipo de actitude provocativa. Ou se cadra non. Con todo, é autora de títulos tan desafiantes como Levantar as tetas. Para ela, ese libro é unha mostra do seu orgullo de ser Lupe, "unha nena enferma que fai poemas mínimos, limpos, vivos". En certa ocasión, durante un recital nun centro de ensino de Bertamiráns, unha profesora ergueuse e abandonou a sala ofendida. "Acusoume de apoiar a violencia", di, cando o que eu pretendía era enfrontarme a esa realidade, evidenciándoa e focalizándoa desde a arte para posicionarme en contra". Nunha das súas autopoéticas defínese así: "Chámome Lupe e non teño historia. Nunca me amaron. Nunca amei. O mundo está dormido. Hai que levartar a poesía e as tetas. Hai que adornar o pelo".

"Chámome Lupe e non teño historia. Nunca me amaron. Nunca amei"

O primeiro poemario de Lupe Gómez titulábase Pornografía. Publicouno no ano 1995 e na súa casa, na aldea de Fisteus, concello de Curtis, sentíanse avergoñados de que a rapariga escribise un libro así. Agacharon todos os exemplares do libro e non lle falaron a ninguén do asunto. Daquela Lupe debeu sufrir moito, pois resulta doado descubrir que é unha persoa modelada coa materia do amor, da naturalidade e da espontaneidade. Lévao escrito nos coloretes das meixelas, que a asemellan a Heidi, aquel personaxe dos debuxos animados da súa infancia. Ten 47 anos e un irrefutable aspecto de non ser quen de matar unha mosca. Cando participa nun recital poético, o seu carácter toma posicións. Gústanlle moito, pero afirma que sofre demasiado porque entrega todo o que leva dentro. Cada unha das súas palabras definen a unha persoa dunha enorme sensibilidade.

E, a pesar de todo, afirma que non lle molesta que os seus libros provoquen, porque está convencida de que iso é o que debe facer a arte: provocar, mancar e desgustar. Mesmo aínda que lle trouxese problemas coa súa propia familia. Pero a reconciliación co seu ámbito íntimo, que é Fisteus, a aldea onde naceu, chegou coa publicación do libro Fisteus era un mundo. A medio camiño entre o confesional e as memorias da nenez, este libro engaiola coa súa prosa núa e franca, esgazadoramente sincera, no que a poeta deixa as súas entrañas en cada palabra. "Escribilo foi moi duro -asegura-, tiven que me enfrontar a cousas moi dolorosas". Evidentemente, tivo que ser difícil para ela, unha nena de aldea que ía coas vacas a diario, e que cando logo foi escolarizada na Coruña sentiu como a rexeitaban por falar galego; debeu ser moi duro ter que se enfrontar aos seus fantasmas do pasado. "Eu tiña trece anos cando marchei a estudar á Coruña. Na Coruña sentinme mal. Estaba nun ambiente hostil para min. Eu sentía que me roubaban. Roubábanme, agora seino, o orgullo. Eu, que falara galego toda a vida, paseime ao castelán. Son tímida pero na Coruña fíxenme hipertímida". En cambio, susurra Lupe, a publicación de Fisteus era un mundo tivo a contrapartida de que "foi emocionante ver como en Fisteus a xente se identificaba co libro, como o meu libro se converteu alí no referente dunha experiencia colectiva".

Cartéase con John Berger, con quen comparte a inquedanza polo mundo rural

Pero para Lupe Gómez, a poesía é a súa principal ocupación. "Incluso cando escribo como xornalista son tamén un pouco poeta", asegura. "A poesía faime botar fóra os medos e os complexos". E aclara de novo: "Son moi tímida". Non é necesario que o diga. Se cadra por iso, o momento da escrita é para ela un momento de absoluta liberdade, con poder catártico, durante o que é capaz de botar fóra moitas cousas e chorar. "Sangro, sangro / sangro, tanto coma un home, / ou máis", di ironicamente o seu poema "Hemorraxia interna". Logo sorrí. "Escribir é unha forma de saír da timidez", prosigue mentres fala moi lentamente, coma se non quixese que o tempo leve as palabras canda si. A Lupe case hai que extraerllas coma as moas, porque fala moi pouco, só o preciso. E é que o valor das palabras é moi importante para esta poeta que se identifica coa imaxe das vacas, porque nelas, nos seus ollos acuosos, sente a paz, o acougo e a tranquilidade e porque eses animais cos que tanto conviviu na súa infancia lle transmiten a integridade e a bondade da única parte do mundo da que non desexa fuxir. Por se fose pouco, está convencida de que se asemella moito á Heidi. E reivindica a figura daquela nena coa que choraba até sentir as montañas dentro das súas propias entrañas.

En Santiago de Compostela, a cidade onde vive e traballa actualmente, Lupe atopou unha urbe máis á medida dos seus desexos: "Vinme aquí a vivir e facer xornalismo; nesta cidade abrinme aos soños. Nesta cidade empecei a vivir. Aquí o meu mundo medrou moito". E, desde as vísceras intensamente humanas desa cidade de pedra, Lupe continúa a escribir a súa "poesía fea", tal e como reza o título doutro dos seus libros. Partindo sempre dese espírito de provocación libertaria que a empuxa. E, cos versos que o corazón lle dicta, vai construíndo unha poética de liña clara, vital, transgresora e sincera. Con frases curtas. Coas palabras xustas. Coas letras ensanguentadas.

Agora, Lupe Gómez cartéase con John Berger porque comparte con el a inquedanza por ese mundo rural en vías de extinción, e envíalle libros e discos galegos e que el recibe agradecido. E ademais, declara, con toda a humildade do mundo, que chegou o momento de ser máis esixente consigo mesma, e que se está replantexando o seu labor creativo. Pero que a escrita é, en definitiva, a súa propia vida.

Mentres tanto, desenvolve o seu traballo como xornalista e busca a creatividade no cine, no teatro, na danza e na pintura ao tempo que acude a clases de ioga. E é que a primeira provocación de Lupe Gómez é consigo mesma.

* Este articulo aparéceo na edición impresa de EL PAÍS, 16 de marzo de 2007. 

Eh!! Actualizou pequenos retazos.

Tienda de cosméticos

En mi pueblo

sólo había una costumbre,

caminar con el pelo suelto

y los pechos caídos.

Hemorragia interna

Sangro, sangro,

sangro, tanto como un hombre,

o más.

Independencia

Aplastaré la matriz que

me envuelve para volver a

amar y sentir mi útero

libre y abierto. Lo haré con

amor, con poesía, con prisa.

Lombrices
Una noche soñé
que salían animales
de mis ojos.
Cada animal
salía por una vena.
Y la oscuridad se hizo
más profunda.

En esta sociedad no hay un discurso de la tolerancia

Sonreiré al cura
y al maestro
porque no tienen nada
que enseñarme.

- - - - - - - 

En mi niñez
no hubo putas.
Cuando las vi
me deslumbraron.

- - - - - - - 

No tengo más vestidos

que los que me regalan
en la escuela.
Se portan bien conmigo.
Yo nunca me apoyo
en los niños grandes
porque me tiran
—son capaces—.
¿De qué vale que
me despeñe y
muera jugando?

Lupe Gómez publicou en galego "Pornografía" no 1995. O libro provocou un tremor en Galicia. Editorial “La Uña Rota” publica por primeira vez en castelán en edición bilingüe.

Editorial: LA UÑA ROTA

Traductor: Luz Pichel

Colección: LIBROS INUTILES

Materias: POESIA

ISBN: 978-84-95291-77-6

EAN:  9788495291776

N° páginas : 124

Medidas: 120 x 200 mm.

Encuadernación: Rústica

Precio:12.00 €

Sinopse

Este libro publicase en galego por primeira vez, cando a autora tiña 23 años, nunha autoedición considerada mítica que excitou a sensibilidade e o imaxinario de toda unha xeración. Agora, traducido por primeira vez o castelán, continúa sendo unha poesía plena de enerxía e de mordente acrobacia, dona dunha sonoridade impúdica. Poemas fráxiles e punzantes que, conforme se leen, van xerando sutís curtocircuítos. Di Lupe Gómez: «La poesía surge en mí como una urgencia natural. Sale libre, como un chaparrón, como una fiesta. La poesía está debajo de los mineros y los borrachos, donde las niñas suspiran. Allí tengo un cajón donde meterme y destrozar el camino".

LUPE GÓMEZ

“La de Lupe Gómez sigue siendo hoy una voz valiente, un estallido cósmico encarnado en aquellos recitales abarrotados de los noventa en Compostela, en los que todo cuanto la poesía decía adquiría el rango de revelación. […] Lupe Gómez entregó en Pornografía un plan visionario no tanto de lo que pretendía hacer en las letras gallegas sino de lo que ya era, nada más salir a la calle, gracias a aquella autoedición de color crema, tan frágil como cegadora. Tomar en las manos ese libro era confirmar de verdad que en algún punto de nuestra imperturbable galaxia literaria se había producido una inaudita liberación de energía”, escribe Fran P. Lorenzo en el prólogo.

Licenciada en Periodismo, Lupe Gómez, para quien escribir es una forma de salir de la timidez, se especializó en información cultural y durante años llevó a cabo un fantástico trabajo como colaboradora en A Nosa Terra, O Correo Galego y Galicia Hoxe. La crisis hizo que, como tantos otros buenos periodistas, se quedara sin trabajo en esos medios, aunque no haya dejado de escribir.

Es autora de obras como “Os teus dedos na miña braga con regra” (1999), “Poesía fea” (2000), “Levantar as tetas” (2004), “Azul e extranxeira” (2005), “O útero dos cabalos” (2005) y “A grafía dos mapas” (2010). Con su poemario “Camuflaxe” (Chan da Pólvora, 2017) Lupe Gómez obtuvo el Premio de la Crítica y el Premio da Gala do Libro Galego.

Como anécdota, cabe recordar que en mayo de 2010 Lupe Gómez pasó por León, donde leyó un hermoso texto titulado “La cárcel de la belleza”, dentro unas jornadas de homenaje a Miguel Hernández en las que coincidió, en la misma mesa, con su admirado Antonio Gamoneda, a quien un año después dedicó un pequeño texto, titulado “El maestro de la nieve”, para felicitarle con motivo de su 80 cumpleaños.