Por que a austeridade mata: o custo humano das políticas de recorte

Javier Padilla

"En relación coa saúde, o noso código postal pode ter máis importancia que o noso código xenético". James Marks. Vice-President Robert Wood Johnson Foundation.

A saúde e a enfermidade historicamente pareceron un asunto de cuxa xestión se encargaban principalmente (se non en exclusiva) os traballadores sanitarios, pero a realidade está moi afastada desa visión "sanitariocentrista". Como dixo Rudolf Virchow, médico alemán do século XIX, "o medicamento é unha ciencia social, e a política non é outra cousa que medicamento a gran escala". Esa frase é a elixida por D. Stuckler e S. Basu para comezar o seu libro Por que a austeridade mata: o custo humano das políticas de recorte.

Até agora existía abundante literatura científica acerca dos efectos das crises económicas sobre a saúde das poboacións; a maioría dos estudos afirmaban que as crises por se mesmas non supoñen un factor de incremento da mortalidade global ou de certos grupos de enfermidades concretos (enfermidades infecciosas e do ámbito da saúde mental, especialmente), senón que sería a forma de afrontar estas crises a culpable de que ese empeoramento na saúde da poboación tivese lugar. O libro de Stuckler e Basu serve para profundar no estudo da relación entre como afrontar as crises económicas e os seus efectos en saúde pública, e faino cunha linguaxe facilmente comprensible e sen sacrificar o rigor científico a cambio dunha mellor comprensión.

Poderiamos afirmar que, neste momento, somos suxeitos de experimentación dun medicamento chamado "austeridade"

Os autores do libro afirman que a crise económica que estamos a atravesar nos últimos anos, e a forma na que os diferentes gobernos han ir facendo fronte a ela, supoñen na práctica a realización dun ensaio clínico, de modo que poderiamos afirmar que, neste momento, somos suxeitos de experimentación dun medicamento chamado "austeridade". É importante resaltar que non son só os recortes sobre o sistema sanitario os que supoñen un dano potencial para a saúde da poboación, senón que todas as políticas que redundan nun incremento do desemprego e a desprotección social (especialmente dos máis desfavorecidos) teñen un efecto directo no empeoramento do estado de saúde.

Este medicamento (a austeridade) non só non demostraría efectividade en experimentos anteriores(a Gran Depresión en EEUU, a crise asiática dos anos 90 ou, máis recentemente, o devir da economía e sociedade gregas), senón que ademais demostraría ter consecuencias notablemente negativas sobre a saúde das poboacións ás que se lles administra. Continuando co símil farmacolóxico, poderiamos sinalar que a un tratamento esíxenselle tres calidades para recomendar o seu uso: que sexa efectivo, que sexa seguro e que o seu custo se vexa compensado polos beneficios que reporta. No caso das medidas de austeridade aplicadas a servizos básicos non se demostrou que sexan efectivas (nin desde o punto de vista económico "redución do déficit ou incremento do PIB- nin en variables máis orientadas á poboación "mellora de calidade de vida, diminución do desemprego,"-) e demostraron ser pouco seguras (empeoramento da saúde xeral con especial afectación da saúde mental, incremento no número de suicidios, aumento das desigualdades sociais en saúde, dificultade das clases máis desfavorecidas no acceso ao sistema sanitario,...).

O exemplo máis claro dos efectos en saúde que teñen as medidas de austeridade podemos observalo na destrución da universalidade do sistema sanitario

En repetidas ocasións dise que "non é economía, é ideoloxía"; ideoloxía sen unha base empírica que sustente a aplicación e extensión destas medidas. O posicionamento de expansión do gasto público tamén supón unha visión ideolóxica, que coloca a equidade e o papel de redistribución dos servizos públicos no centro dos obxectivos que han de lograrse co devandito gasto; o que ocorre é que esta posición de fortalecemento dos servizos públicos, en épocas de crises, demostrou non só ser efectiva en termos de conservación e mellora da saúde pública senón, ademais, facer que esa mellora poboacional poida redundar de forma positiva noutros indicadores económicos máis aló da saúde. No noso país, o exemplo máis claro dos efectos en saúde que teñen as medidas de austeridade e de deterioración dos servizos públicos podemos observalo na destrución da universalidade do sistema sanitario e a negación do dereito á asistencia sanitaria normalizada a diferentes colectivos, medida tomada en nome do aforro económico sen existir evidencia empírica que avale ese aforro, ademais de supor un risco para a saúde individual e colectiva.

É necesario seguir as recomendacións da Organización Mundial da Saúde e incorporar a saúde a todas as políticas, tanto no momento do seu deseño como na súa avaliación. Os efectos da austeridade sobre a saúde parecen claros, os efectos sobre a economía van aclarándose tamén" até cando seguiremos permitindo a aplicación de medidas que fan enfermar a nosa saúde (económica e biopsicosocial "tanto individual como colectiva-)?