A resistencia da pataca

A supresión de Preescolar na Casa merecería unha denuncia ante Dereitos Humanos da ONU.

MANUEL RIVAS

Fragmento do cadro 'Cara a Fisterra' de Segura Torrella (1978).

Podían ir as cousas mal, mesmo moi mal, pero en Galicia sempre se dixo que había dous recursos que nunca fallaban. A terra e a retranca.

A terra está aí, terma de nós, coa munición infinda de ovos e patacas. A poesía protexe os seus, dicía Faulkner. Pois así a terra, que protexe os seus e a todo deus.

A terra como grande colchón da crise. A terra nai, a terra pai, a terra avoa, a terra fada e madriña, a tía terra. As incesantes leiras e hortas da terra e do mar. Ese fío de leite entre rueiros, aldeas e barrios. Esa xenerosa retagarda. O tempo das cereixas. A elevación barroca das vides. Esa teimosa resistencia toupeira da pataca. Esa vontade esférica do repolo. A verza bandeirante. O grelo co seu lombo de verde xeado e corazón de maquís. Esas columnas motorizadas que todas as fins de semana ateigan as estradas camiño do agro matricial. Van os autos lixeiros de equipaxe, mais retornan co maleteiro cheo de víveres. Por certo, tamén os autos, e os andares da cidade, adoitan ser mercados coa terra. Si, a terra é a xenerosa e eterna ONG de Galicia.

A terra está en crise. Non se pode dicir que a terra é inmune á crise. Pola contra, a terra, quen a traballa, está entre a xente máis esquecida, máis abandonada, máis desasistida. Con todas as emigracións, coa hecatombe demográfica, a estas alturas o lóxico é que o agro xa non existira, que labregos e gandeiros e mariñeiros, foran espectros nunha antiga postal. Por Soneira non se oía moito “labrador” nin “labrego”. Dicíase “vivir da vida”.. Todos os informes económicos agoiraban o adeus. Todos os expertos dábanlles o réquiem. De facer caso aos agoiros de burócratas e tecnócratas, a metade de Galicia estaríarecalificada, e a outra metade a selva. E algo diso hai, mais tamén hai moita terra que “vive da vida”. Que resiste.

E por que será? Por que esta desobediencia insurxente da terra fronte ao destino macroeconómico? Eu penso que en parte é por retranca. Ese humor de seu que a terra ten. Caen as palabras na terra e unhas murchan e outras crían como plantas. Para saír adiante, a terra necesita un humor. Un riso.

É significativo que un dos primeiros chistes galegos que se recolleu por escrito como tal pois trata xustamente diso, da retranca resistente da terra. É o que contaba Martín Sarmiento na Colección de voces y frases de la lengua gallega. E velaí: “Angazo. Esta voz es famosa en Galicia por un chiste que dicen sucedió con un gallego, que por haber andado por Castilla, había olvidado su lengua. Está en tal disposición el angazoque, si puesto en el suelo y tocando con las puntas de sus dientes en él, se pone el pie en la extremidad del mango o astil que hace cruz con el travesaño, del cual salen los dientes, al instante se levanta el mango y viene a dar con fuerza en la frente del que le tocó con el pie. Al chiste. Concurriendo el dicho gallego con su madre en una era, y viendo allí el instrumento, preguntó a su madre cómo se llamaba. Mandóle su madre que pusiese el pie en la extremidad arriba dicha. Apenas le puso, cuando el mango, vindicando su propio y nativo nombre, se elevó y le dio en la frente una feroz testerada. Al punto dijo el mozo olvidadizo, ¡ay miña nay, ô angàzo!. Ese es, hijo mío, dijo la madre, el nombre de ese instrumento”.

A xente vai perdendo a retranca. Como quen di, vai perdendo o nome do instrumento. Vese nos discursos. Nas declaracións. Nos debates. Na rúa. Hai unha crise da retranca, do humor dialéctico. E iso aínda nos fai máis desvalidos. Porque a retranca é un xeito de por en cuestión as grandes convencións, as afirmacións doutrinarias, a linguaxe apodíctica, propagandística, esa que non admite dúbidas.

A retranca é un dos asuntos centrais no último libro de John Rutherford,The power of the smile (O poder do sorriso). Esta obra marabillosa inclúe traballos sobre risos e sorrisos inesquecíbeis. O do profeta Daniel no Pórtico da Gloria (O primeiro sorriso medieval), o do Poema do Mio Cid, o da Celestina, o do Libro de buen amor, e o D. Quixote, ese trunfo do humor. Para ilustrar a súa pescuda na retranca, Rutherford conta algunhas experiencias propias en Galicia. No paso por unha aldea, nunha peregrinación, comentoulle a unha veciña: “Que bonita é esta paisaxe, verdade señora?”. E ela respondeu: “Pra quen lle guste”. Unha resposta que o mestre define como “sabia tautoloxía”. Unha resposta que contén información e segredo a un tempo. Unha resposta que dá que pensar.

Vivimos un deses intres da historia en que o que semellaba sólido vaise licuando e logo o líquido esfúmase e esvaece.

As malas noticias vanse sucedendo coa reverberación bíblica das pragas de Exipto. En Galicia danse algunhas circunstancias agravantes. É dicir, temos unhas cantas pragas que cheiran que alcatrean. Porque a crise que vivimos é, en grande medida, un produto de grandes cifras mesturadas con grandes trolas. Unha burbulla inmobiliario-mentireira.

A crise financeira concrétase nunha situación de calella sen (aparente) saída da entidade fusionada e intervida e que noutrora foron dúas caixas potentes, os mellores hórreos dos aforros galegos. Hoxe estaríamos nunha situación ben diferente se se empregasen eses recursos nos propios sectores produtivos e en investigación en lugar do inexplicado desbalde en exóticas aventuras inmobiliarias. Un dato significativo: o primeiro que se vendeu foi R, a empresa punteira e rendíbel nas telecomunicacións.

A parálise na construción naval ameaza meter nun estado de shock as bisbarras de Ferrol e Vigo, onde tamén se sofre a baixa de expectativas no sector de automoción. De multiplicarse de xeito exponencial a perda de empregos estaremos a falar en meses dun grave problema social e humanitario.

A poda e demouca en servizos públicos imprescindíbeis, en especial a Educación e a Sanidade, non soamente se reflicten nun estado de malestar, nunha perda de atencións e calidades. Unha dimensión non subliñada dabondo desa política gobernamental é que eses recortes son perigosas armas de dobre fío: ao primeiro, reducen o déficit, mais logo agravan a recesión. É unha política de terra queimada. Alí onde se peche unha escola e se expulsen mestres xa non volverá a medrar a herba. A supresión dun servizo exemplar como era até hoxe mesmo Preescolar na Casa, despois de décadas de laborioso tecido, merecería unha denuncia ante Dereitos Humanos da ONU.

Hai un dito mariñeiro para facer fronte á tempestade: “Se hai que rezar, rézase, mais sen soltar nunca o temón”. Aquí os responsábeis ou soltaron o temón ou non saben o rumbo. Eu xa non pido que se conte toda a verdade. Pero tiña que haber un chisco de retranca.

—Cara onde imos?

—Paciencia, Galicia, que estamos dando un xiro histórico de 360 grados.

Confío na retranca da terra. Que os que gobernan pisen o instrumento e atopen a luz: “Ai, miña nai, o angazo!”.